Μαρία Μέλιου, Παθολόγος Λοιμωξιολόγος,Μάιος 2022
Πολύς λόγος γίνεται για την ευλογιά των πιθήκων, νόσο της οποίας τα κρούσματα φαίνεται να παρουσιάζουν αύξηση. Η ευλογιά δεν είναι μια νόσος άγνωστη στους ανθρώπους,με τη νόσο να περιγράφεται από τον !ο μ.Χ. αιώνα, όμως θεωρείται εξαληφθείσα από το 1979 και γενικά για το λόγο αυτό οι μαζικές καμπάνιες εμβολιασμούς εξασθένισαν μετά το 1985.
Τι γνωρίζετε όμως για την παλιά αυτή ασθένεια που έρχεται να μας απασχολήσει και πάλι;
Η ευλογιά (smallpox) προκαλείται από δυο υπότυπους του ιού variola, τον variola major και variola minor. Πρόκειται για μέλος του γένους orthopoxvirus(ορθοευλογιοιοι) της οικογένειας Poxviridae. Οι ίδιοι ιοί προκαλούν σε άλλα είδη αντίστοιχες νόσους (monkeypox-ευλογιά των πιθήκων,cowpox-δαμαλιτιδα κα).
Η λοίμωξη μεταδίδεται από άμεση επαφή με πάσχοντα από τη στιγμή που αυτός έχει εμφανίσει το κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα(που ακολούθως θα μετατραπεί σε φυσαλλίδες κλπ) και μετά. Μεταδίδεται με τις εκκρίσεις του αναπνευστικού ή από επιμολυσμένα ενδύματα κλπ. Ο ασθενής συνήθως εμφανίζει τα πρώτα συμπτώματα περί τις δύο εβδομάδες μετά την έκθεση με πυρετό, κακουχία, εμέτους, κεφαλαλγία, ραχιαλγία,και κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα αρχικά στο πρόσωπο και τα άκρα και μετά με επέκταση στον κορμό(κεντρομόλος επέκταση). Αυτή η πορεία του εξανθήματος είναι διαφορετική από την ανεμοβλογιά που ξεκινάει από το κεφάλι και τον κορμό και επεκτείνεται εν συνεχεία στα άκρα (φυγόκεντρα). Το εξάνθημα περιλαμβάνει και τις παλάμες και τα πέλματα. Το εξάνθημα εν συνεχεία εξελίσσεται σε φυσσαλλίδες, φλύκταινες και τελικά εφελκιδοποιείται. Στο στοματικό βλεννογόνο μπορεί να δημιουργηθούν έλκη. Όλα τα εξανθήματα εμφανίζονται σε 1-2ημέρες και εξελίσσονται ταυτόχρονα στα διάφορα στάδια.. Τα βαρύτερα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως την δεύτερη εβδομάδα της νόσου με προσβολή πολλών συστημάτων του οργανισμού και θνητότητα ως και 30%.Η νόσος ώς επιπλοκές περιλαμβάνει την προσβολή των οφθαλμών,οστεομυελίτιδα, αρθρίτιδα. Ορχίοτιδα και εγκεφαλίτιδα. Σε ένα ποσοστό περι το 5-10% έχει άτυπες εκδηλώσεις λαμβάνοντας είτε την «αιμορραγική» είτε την «κακοήθη» μορφή. Στην «αιμορραγική» η οποία είναι και ιδιαίτερα θανατηφόρα εκδηλώνεται συνήθως με εντονότατη κεφαλαλγία και γενικευμένους πόνους, μια μορφή έντονης συστηματικής φλεγμονής και οι ασθενείς καταλήγουν πριν την εκδήλωση του τυπικού εξανθήματος. Αρχικά εμφανίζουν ερύθημα το οποίο μετατρέπεται σε πετέχειες και αιμορραγίες στο δέρμα και τους βλεννογόνους. Η «κακοήθης» μορφή η οποία είναι επίσης θανατηφόρα συχνά, ξεκινά με παρόμοιο τρόπο με πολύ αργή εξέλιξη του εξανθήματος. Οι εμβολιασμένοι μπορεί να έχουν άτυπη πορεία με ήπια νόσο και απουσία εξανθήματος. Η διαφοροποίηση της ευλογιάς από την ευλογιά των πιθήκων που μπορεί να προσβάλει τους ανθρώπους είναι η διόγκωση των λεμφαδένων στην τελευταία. Η διάγνωση γίνεται με PCR. Οι ασθενείς πρέπει να νοσηλεύονται σε θαλάμους αρνητικής πίεσης με μέτρα ασφαλείας τόσο κατά τη νοσηλεία όσο και κατά τη μεταφορά των δειγμάτων προς αποφυγή διασποράς.
Αν αναλογιστούμε ότι ιστορικά τα μόνα μέτρα που λαμβάνονταν ήταν υποστηρικτικά και η νόσος σταδιακά εξαλείφθηκε με καθολικό εμβολιασμό, δεν υπήρξε ανάγκη για αναζήτηση θεραπείας. Βέβαια κάποια αντιικά όπως το cidofovir φανηκε να έχουν In vitro δραστικότητα, ενώ μελετώνται και άλλα. Στις ΗΠΑ ως πρώτης γραμμής χρησιμοποιείται το tecovirimat που εμποδίζει την ωρίμανση των ιών και απελευθέρωση ιικών σωματιδίων. Άλλο φάρμακο αδειοδοτημένο είναι το brincidofovir που μπορεί να δοθεί από του στόματος. Και τα δύο φάρμακα αδειοδοτήθηκαν με βάση μελετών σε ζωικά μοντέλα.
Το εμβόλιο εφευρέθηκε όταν το 1796 ο Edward Jenner εσκεμμένα μόλυνε τον εαυτό του με τον ιό της ευλογιάς της αγελάδας και απέδειξε ότι προστατευόταν από λοίμωξη από τον ιό της ευλογιάς. Φυσικά σταδιακά το εμβόλιο εξελίχθηκε. Πλέον δεν γίνεται γενικευμένος εμβολιασμός για ευλογιά όμως σε συγκεκριμένες κατηγορίες ατόμων θεωρείται σημαντικός ( υγειονομικοί που αντιμετωπίζουν ασθενείς με ευλογιά,στρατιώτες σε περιοχές με ευλογιά κλπ). Σε περίπτωση έκθεσης σε επιβεβαιωμένο κρούσμα ευλογιάς συνίσταται άμεσος εμβολιασμός. Υπάρχουν δύο τύποι εμβολίου. Το «κλασσικό» εμβόλιο περιέχει ζώντα εξασθενημένο ιό και για το λόγο αυτό δεν συνιστάται σε βαρειά ανοσοκατεσταλμένους και σε εγκύους. Με αυτό ενοφθαλμίζεται στο δέρμα μια ποσότητα του εμβολίου. Εν συνεχεία δημιουργείται μια δερματική βλάβη που καταλείπει ουλή. Ανεπιθύμητες ενέργειες του εμβολίου περιλαμβάνουν αλλεργικές αντιδράσεις, εκδήλωση δαμαλίτιδας,επιμόλυνση του σημείου και σπανιότερα περιστατικά εγκεφαλίτιδας και μυοπερικαρδίτιδας. Σε περίπτωση αντιδράσεων από το εμβόλιο χορηγείται ανοσοσφαιρίνη κατά της δαμαλίτιδας. Ο δεύτερος τύπος περιέχει μια τροποποιημένη μορφή του ιού της δαμαλίτιδας που ονομάζεται «ιός δαμαλίτιδας τύπου Ankara», ο οποίος δεν είναι νοσογόνος για τον άνθρωπο και δεν μπορεί να πολλαπλασιαστεί στα ανθρώπινα κύτταρα. Στο συγκεκριμένο οι ανεπιθύμητες ενέργειες που αναμένονται είναι πόνος και ευρθρότητα στο σημείο, κεφαλαλγία, ναυτία ή αλλεργική αντίδραση. Μπορεί να χορηγηθεί και σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς.
Οι πληροφορίες που περιέχονται στην ιστοσελίδα αποσκοπούν στη γενική ενημέρωση των χρηστών και δεν αποτελούν παροχή ιατρικών συμβουλών. Οι χρήστες και επισκέπτες της ιστοσελίδας φέρουν αποκλειστικά την ευθύνη για τη λήψη αποφάσεων που τυχόν βασίσουν στο περιεχόμενο της παρούσας ιστοσελίδας ή στις πληροφορίες που περιέχονται σε αυτήν.
Οι επισκέπτες του ιστότοπου δεν έχουν δικαίωμα αντιγραφής, αναπαραγωγής, αναδημοσίευσης, πώλησης, διανομής ή εκμετάλλευσης με οποιονδήποτε τρόπο περιεχομένου ή τμημάτων της σελίδας, εκτός αν έχει χορηγηθεί εγγράφως ειδική άδεια από τον κάτοχο της σελίδας